Przemoc w rodzinie

Co to jest przemoc?
To wszystkie zachowania, które naruszają wolność człowieka, jego godność i nietykalność cielesną, szczególnie te zagrażające zdrowiu i życiu, powodujące rany psychiczne oraz fizyczne, cierpienie i krzywdy moralne. Przemoc w rodzinie ma miejsce wtedy, gdy ktoś wykorzystuje swoją przewagę fizyczną, psychiczną, ekonomiczną czy prawną, by zmusić bliską osobę do robienia rzeczy, na które ona nie wyraża zgody.
Ofiarami przemocy w rodzinie mogą być współmałżonkowie, partnerzy w związkach nieformalnych oraz dzieci, osoby starsze i niepełnosprawne – na przedstawicieli trzech ostatnich grup powinniśmy zwracać szczególną uwagę, gdyż wobec przemocy mogą okazać się zupełnie bezbronni.
Skala
Badania wskazują, że przemoc fizyczna dotyka 12 proc. dorosłych członków rodzin, a 18 proc. osób doświadcza przemocy psychicznej. Zdaniem ekspertów są to jednak tylko przybliżone dane, bowiem  wiele sytuacji nigdy nie przekroczy progu mieszkania, tematem tabu wciąż jest m.in. przemoc seksualna.

Przemoc dotyczy wszystkich bez względu na wykształcenie, status społeczny czy materialny. Gros ofiar przemocy objętych pomocą  w ramach procedury „Niebieskie Karty” to rodziny postrzegane przez otoczenie jako „normalne”. W Bielsku-Białej każdego roku sporządza się około pół tysiąca Niebieskich Kart, a pomocą w ramach procedury objętych jest kilkaset rodzin.

Przemoc fizyczna:
to naruszenie nietykalności cielesnej, czyli np. uderzenie dłonią lub przedmiotem, popychanie, szarpanie, obezwładnianie, policzkowanie, szczypanie, kopanie, duszenie, polewanie wrzątkiem, przypalanie papierosem

Przemoc psychiczna:
objawia się przymusem, groźbami i zastraszaniem, wykorzystywaniem emocjonalnym – to obrażanie, wyzywanie, ośmieszanie, szydzenie, poniżanie, kontrolowanie i ograniczanie kontaktu z rodziną i przyjaciółmi, szantażowanie, permanentna krytyka

Przemoc seksualna:
zmuszanie do aktywności seksualnej wbrew woli, wymuszanie pożycia seksualnego, nieakceptowanych zachowań seksualnym, kontaktów seksualnych z osobami trzecimi

Przemoc ekonomiczna
zabieranie pieniędzy lub uniemożliwianie korzystania z nich osobie będącej w stosunku zależności finansowej, zabranianie podjęcia pracy

Inne zachowania przemocowe:
• niszczenie rzeczy osobistych, demolowanie mieszkania, wynoszenie sprzętów domowych i ich sprzedawanie,
• pozostawianie bez opieki osoby chorej, niepełnosprawnej czy w podeszłym wieku, która nie może samodzielnie zaspokoić swoich potrzeb
• zmuszanie do picia alkoholu, zażywania środków odurzających, substancji psychotropowych albo leków

Ofiary rzadko doświadczają tylko jednego rodzaju przemocy. Najczęściej przemocy fizycznej i seksualnej towarzyszy przemoc psychiczna. Przemoc w rodzinie rzadko bywa jednorazowym incydentem – jeżeli wobec sprawcy nie zostaną podjęte stanowcze działania, akty przemocowe zapewne się powtórzą.

Na podstawie badań nad kobietami doznającymi przemocy amerykańska psycholog Leonora E. Walker podzieliła cykl przemocy na trzy fazy. 

Faza narastającego napięcia
W relacjach między mężem i żoną, partnerami, pojawia się coraz więcej sytuacji konfliktowych. Wyczuwalny jest wzrost napięcia w związku – partner staje się drażliwy, nieustannie poirytowany i wyładowuje swoje emocje na partnerce: krytykuje ją, poniża. Pretekstem, by rozpętać awanturę, może stać się błahy szczegół, np. zabawki dzieci rozrzucone na dywanie. W fazie tej partner może pić więcej alkoholu, przyjmować narkotyki bądź inne substancje odurzające. Partnerka próbuje studzić wzburzenie partnera, przepraszając za swoje zachowanie, sytuację, która go zdenerwowała. Tłumaczy też partnera – że miał zły dzień, stresy w pracy, za dużo wypił. Zdarza się, że u niektórych kobiet pojawiają się dolegliwości psychosomatyczne: ból żołądka, głowy, bezsenność, zaburzenia 
w rytmie oddychania, ucisk w klatce piersiowej, brak apetytu. Najczęstszą reakcją jest przygnębienie, apatia albo wręcz przeciwnie – nerwowość, niepokój. 

Faza ostrej przemocy
Zachowanie partnera staje się nieprzewidywalne, gwałtowne. Wybuchy gniewu są częste i wywołują je drobiazgi, siatka z zakupami postawiona w przedpokoju albo „za słona zupa”. Dochodzi do eskalacji zachowań przemocowych: bicia pięściami lub przedmiotami (książką, kablem), kopania, duszenia, grożenia bronią. Agresji fizycznej towarzyszy fala wulgarnych wyzwisk, obelg. Po zdarzeniu poturbowana partnerka czuje wstyd i przerażenie, jednocześnie złość i bezradność. Poza rozciętą wargą, krwiakami na szyi (w skrajnych przypadkach może dojść do obrażeń zagrażających życiu, a nawet śmierci), następstwem przemocy może być apatia, depresja, również samobójstwo. 

Faza miodowego miesiąca
Partner wie, że przekroczył granice, zaczyna więc przepraszać za to, co zrobił, żałuje swojego zachowania i obiecuje, że nigdy więcej się ono nie powtórzy. Przynosi kwiaty i prezenty, zachowuje się tak, jakby do agresji z jego strony nigdy nie doszło. Partnerka zaczyna wierzyć w deklaracje ukochanego, w to, że się zmienił, że nigdy więcej jej nie skrzywdzi i chce zapomnieć o niedawnym koszmarze. Niestety „miodowy miesiąc” mija i znów nastaje faza narastania napięcia. Co gorsza, wracająca w kolejnym cyklu przemoc zwykle przybiera jeszcze gwałtowniejszą postać. Cykle przemocowe mogą trwać wiele lat, przy czym okresy spokoju zazwyczaj stają się coraz krótsze aż wreszcie zanikają całkowicie. 

Przemoc wobec dzieci to:

• stosowanie kar cielesnych, zadawanie bólu lub groźba uszkodzenia ciała (bicie, szarpanie, popychanie, krępowanie ruchów, duszenie)

• zadawanie cierpień psychicznych – agresja werbalna, która ma wywołać poczucie zagrożenia i lęk, zastraszanie i poniżanie, upokarzanie i ośmieszanie, manipulowanie poczuciem winy, niszczenie ulubionych zabawek, wciąganie dziecka w konflikt dorosłych,

• wykorzystywanie seksualne (przemoc seksualna): gwałt, molestowanie, prezentowanie treści pornograficznych, ekshibicjonizm, podglądanie

• zaniedbywanie, czyli niezaspokajanie podstawowych potrzeb materialnych i emocjonalnych dziecka przez rodzica lub opiekuna, niezapewnianie mu odpowiedniego jedzenia, ubrań, schronienia, opieki medycznej, bezpieczeństwa

Niepokój powinno budzić, gdy dziecko:

• ma widoczne obrażenia (poparzenia, siniaki, złamania), a podawane przez nie wyjaśnienia nie są spójne z charakterem ran
• boi się rodzica lub opiekuna
• ma poczucie winy i wstydu, jest wycofane, depresyjne, ma trudności w relacjach z rówieśnikami
• jest nadpobudliwe, często przejawia zachowania agresywne
• zachowuje się nieadekwatnie do wieku – zbyt dorośle lub zbyt infantylnie
• wykazuje zaburzenia jedzenia (niedojada, nadmiernie się objada, wymiotuje)
• jest opóźnione w rozwoju fizycznym bądź emocjonalnym
• ma problemy ze snem, nocne koszmary, moczy się
• okalecza się (nacięcia na rękach, zadrapania, siniaki)
• przejawia niezwykłe dla swojego wieku zachowania seksualne
• odmawia przebierania się np. w szatni przed zajęciami sportowymi
• jest brudne i głodne, zdarza się, że kradnie kolegom jedzenie albo pieniądze
• jest ubrane nieodpowiednio do aury za oknem

To sygnały, na które trzeba zareagować!
Zdarza się, że ciosy ojca dosięgają dzieci, gdy stają one w obronie matki. Dziecko doznaje przemocy również wtedy, kiedy patrzy, jak jedno
z rodziców (opiekunów) krzywdzi drugie.

Obszerne informacje na temat problemu przemocy wobec dzieci można znaleźć na stronie Fundacji Dzieci Niczyje.

Dziecięcy Telefon Zaufania (Rzecznika Praw Dziecka) 800 12 12 12
Telefon Zaufania dla Dzieci i Młodzieży 116 111